Bản quyền tác giả trong thời đại số: Điều gì đang thay đổi?

ANCOFI – Vi phạm bản quyền là một trong những vấn đề luôn được quan tâm hàng đầu trong ngành sáng tạo. Đặc biệt là trong thời đại công nghệ và Internet thay đổi mọi thứ từ cách chúng ta làm việc cho đến cách chúng ta tiếp cận và tiêu thụ nội dung, khái niệm bản quyền tác giả cũng không ngừng thay đổi.

1. Bản quyền tác giả là gì?

Trước khi hiểu về sự thay đổi của bản quyền tác giả trong thời đại số, chúng ta cần nắm rõ khái niệm cơ bản về bản quyền.

Theo khoản 2 Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi, bổ sung 2009, 2019), quyền tác giả là quyền của tổ chức, cá nhân đối với tác phẩm do mình sáng tạo ra hoặc sở hữu.

Trong đó, đối tượng quyền tác giả bao gồm tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học; đối tượng quyền liên quan đến quyền tác giả bao gồm cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình, chương trình phát sóng, tín hiệu vệ tinh mang chương trình được mã hóa.

Tuy nhiên, với sự bùng nổ của Internet và các nền tảng kỹ thuật số, việc bảo vệ bản quyền không còn đơn giản như trước nữa. Các tác phẩm có thể bị sao chép và phát tán chỉ trong vài giây mà không cần sự cho phép của tác giả.

2. Thách thức trong việc bảo vệ bản quyền trong môi trường số

2.1. Việc sao chép và chia sẻ dễ dàng

Một trong những thay đổi rõ rệt nhất trong thời đại số là việc sao chép và chia sẻ nội dung trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết. Những tác phẩm như sách, nhạc, video, bài viết, hay thậm chí phần mềm có thể được tải về, chia sẻ hoặc thậm chí là chỉnh sửa mà không cần có sự đồng ý của tác giả. Việc chia sẻ những tác phẩm này qua các nền tảng như YouTube, Facebook, Instagram và các trang web cá nhân không mất nhiều thời gian và đôi khi người dùng không nhận thức được rằng họ đang vi phạm bản quyền.

2.2. Công nghệ “Deepfake” và “AI-generated content”

Công nghệ AI và Deepfake đã mở ra khả năng tạo ra các nội dung hoàn toàn mới từ những dữ liệu có sẵn. Điều này khiến vấn đề bản quyền trở nên phức tạp hơn, bởi vì ai sẽ là người sở hữu tác phẩm khi AI tạo ra một video hay hình ảnh mà không có sự tham gia trực tiếp của con người?

2.3. Hệ thống giám sát và xử lý vi phạm bản quyền

Mặc dù các nền tảng như YouTube, Facebook, và Instagram có hệ thống giám sát và xử lý vi phạm bản quyền, nhưng việc xử lý triệt để và chính xác tất cả các vi phạm vẫn gặp nhiều khó khăn. Các thuật toán nhận diện nội dung vi phạm (Content ID trên YouTube, ví dụ) vẫn còn thiếu sót và không thể nhận diện chính xác mọi trường hợp.

3. Những thay đổi quan trọng trong việc bảo vệ bản quyền tác giả trên nền tảng số

3.1. Công nghệ Blockchain: Giải pháp cho vấn đề bản quyền

Một trong những công nghệ đang giúp thay đổi cách thức bảo vệ bản quyền tác giả trong thời đại số là blockchain. Blockchain có thể giúp xác minh quyền sở hữu tác phẩm một cách minh bạch và không thể thay đổi. Nhờ vào tính chất không thể sửa đổi của blockchain, các tác giả có thể ghi lại thời điểm tạo ra và quyền sở hữu tác phẩm của mình một cách rõ ràng và an toàn.

3.2. Digital Rights Management (DRM)

DRM (Quản lý quyền kỹ thuật số) là một công nghệ giúp bảo vệ các tác phẩm số bằng cách hạn chế khả năng sao chép, chia sẻ, hoặc phân phối trái phép. Các công cụ DRM hiện nay đang trở nên mạnh mẽ hơn, giúp các tác giả và nhà sản xuất nội dung bảo vệ tài sản trí tuệ của mình. Tuy nhiên, sự phát triển của công nghệ này cũng đang gây tranh cãi, vì một số người cho rằng DRM có thể hạn chế quyền tự do sử dụng nội dung mà người tiêu dùng đã mua.

3.3. Các quy định và hiệp định quốc tế

Việc bảo vệ bản quyền trong thời đại số không chỉ phụ thuộc vào các quy định trong từng quốc gia mà còn liên quan đến các hiệp định quốc tế. Việt Nam và các quốc gia khác đã tham gia các hiệp định như Hiệp định WIPO Copyright Treaty (WCT) để hợp tác trong việc bảo vệ quyền tác giả trên môi trường kỹ thuật số.

Các hiệp định này giúp các tác phẩm được bảo vệ không chỉ trong phạm vi quốc gia mà còn trên toàn cầu, đặc biệt là khi tác phẩm được chia sẻ qua các nền tảng quốc tế.

4. Tương lai của bản quyền tác giả trong thời đại số

4.1. Quản lý bản quyền qua các nền tảng trực tuyến

Tương lai của bản quyền tác giả sẽ tiếp tục phụ thuộc vào sự phát triển của các nền tảng trực tuyến. Các dịch vụ chia sẻ video, âm nhạc, và nội dung số sẽ không ngừng nâng cao các công cụ và thuật toán để bảo vệ bản quyền tác giả và ngừng các hành vi vi phạm. Các nền tảng lớn như YouTube, TikTok, và Spotify đang ngày càng cải thiện khả năng phát hiện và ngăn chặn các vi phạm bản quyền, nhờ vào việc áp dụng AI và máy học.

4.2. Tạo ra các tác phẩm bảo vệ quyền tác giả tốt hơn

Với sự phát triển của công nghệ, các tác giả sẽ có nhiều công cụ hơn để bảo vệ tác phẩm của mình. Ví dụ, công nghệ watermarking (dấu hiệu bản quyền) sẽ giúp các tác giả theo dõi và xác nhận quyền sở hữu đối với các tác phẩm của mình trên Internet.

Điều gì đang thay đổi trong bảo vệ bản quyền tác giả?

Bản quyền tác giả trong thời đại số đang trải qua những thay đổi lớn. Công nghệ đã mang đến nhiều thách thức, nhưng cũng tạo ra cơ hội mới cho việc bảo vệ quyền lợi của tác giả. Để bảo vệ quyền lợi của mình trong môi trường số, các tác giả cần nắm vững các quy định pháp lý, sử dụng các công nghệ bảo vệ bản quyền, và tham gia vào các hệ thống bản quyền quốc tế để đảm bảo rằng tác phẩm của họ được bảo vệ toàn diện.

Vì vậy, mỗi tác giả cần chủ động hơn trong việc bảo vệ tác phẩm của mình, không chỉ vì quyền lợi cá nhân mà còn vì sự phát triển bền vững của ngành sáng tạo.

Kim Ngân